دراسة الأفکار والعاطفة فی قصیدة "لوم وعتاب" لأبی فراس الحمدانی تحت ضوء النقد النفسی

نوع المستند : پژوهشی

المؤلفون

1 أستاذة مساعدة فی قسم اللغة العربیة وآدابها بأکادیمیة العلوم الإنسانیة والدراسات الثقافیة

2 طالبة ماجستیر فی قسم اللغة العربیة وآدابها بأکادیمیة العلوم الإنسانیة والدراسات الثقافیة

المستخلص

إنّ الحبس حادثة قد واجهها کثیر من الشعراء الأقدمین منهم أبو فراس الحمدانی. وهو اشتهر بحبسیاته التی کان أکثرها موجّهاً إلی سیف الدولة لمعاتبته. وهذه المقالة تقوم بدراسة قصیدة لوم وعتاب وتحلیل الأفکار والعواطف فیها، وتبیّن من خلالها ملامح شخصیة الشاعر، وحالاته النفسیة، ومدى تأثره بالسجن، وکلّها تُحَلَّل علی ضوء النقد النفسی؛ فیستنتج مما جاء فیها أنّه کان شاعراً رومنسیاً بعیداً عن التملّق ومتأثراً بالآلام والأحلام معبّراً عن الجدل النفسی، وقد أثر السجن فی نفسیة الشاعر وأفکاره علی نحو ملحوظ حیث أنّ الشعور بالغربة جعله بین الأحاسیس المتناقضة أی بین الضعف والقوّة، وبین التشاؤم والتفاؤل، أمّا فی النهایة فقد غلب علی ضعفه وتشاؤمه بالصبر والتوکل.
کما یبین هذا البحث أنّ غرض الشاعر من العتاب هو إستقطاب إلتفات سیف الدولة وترغیبه بالإفتداء بطرق مختلفة منها: استهلال القصیدة بمقدمة غزلیة رائعة ومتناسبة مع الغرض، الحوار، نصح الملک وتکریمه، والإشارة إلی خدماته فی حفظ کیان حکومة الملک، وخلق المشاهد الحزینة والمؤلمة التی تصوّر مدى قساوة الأیام والأصدقاء.

الكلمات الرئيسية


  1. القرآن الکریم

    1. ابن خلّکان، أبو العباس (1364ش). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. حققه إحسان عباس، الجزء الثانی. الطبعة الثانیة. قم: منشورات الشریف الرضی.
    2. البستانی، بطرس (1989م). أدباء العرب فی الأعصر العباسیة. الجزء الثانی. الطبعة الجدیدة. بیروت: دار نظیر عبود.
    3. ثعالبی، ابو منصور (1956م). یتیمة الدهر فی محاسن أهل العصر. الجزء الاول. الطبعة الثانیة. القاهرة: مطبعة السعادة.
    4. الجبوری، یحیی (2008م). الحنین والغربة فی الشعر العربی. الطبعة الأولی. عمان: دار مجد لاوی.
    5. الدویهی، خلیل (1991م). دیوان أبی فراس الحمدانی. الطبعة الأولی. بیروت: دار الکتاب العربی.
    6. ریبر، آرثر أس؛ ریبر، ایملی (2008 م). المعجم النفسی الطبی. ترجمه عبد‌ العلی جسمانی، عمار الجسمانی. الطبعة الأولی. بیروت: الدار العربیة للعلوم ناشرون.
    7. شرف الدین، خلیل (2000م). الموسوعة الأدبیة المیسرة: أبوفراس الحمدانی. الطبعة الأخیرة. بیروت: دار ومکتبة الهلال.
    8. الطاهر، علی جواد (1979م ). مقدمة فی النقد الأدبی. الطبعة الأولی. لا.ب: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
    9. فروخ، عمر (2006م). تاریخ الأدب العربی. الجزء الثانی. الطبعة السابعة. بیروت: دار العلم للملایین.
    10. قطوس، بسام (2004م). المنهج النفسی فی النقد الحدیث- النقاد المصریون نموذجاً. الطبعة الأولی. الکویت:جامعة الکویت.
    11. محمود یونس، ساهرة (2006م ). «الحوار فی شعر أبی فراس الحمدانی (دراسة تحلیلیة)»، مجلة أبحاث کلیة التربیة الأساسیة، المجلد 3، العدد3.
    12. المرکز الثقافی اللبنانی (لا.ت). سلسلة شعراء العرب دیوان أبی فراس الحمدانی. لا.ط. بیروت: المرکز الثقافی اللبنانی.
    13. مروّة، محمد رضا (1990م). أبوفراس الحمدانی الشاعر الأمیر. الطبعة الأولی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    14. مندور، محمد (لا.ت). فی الأدب والنقد، الفجالة. القاهرة: نهضة مصر للطباعة والنشر.

    ب) المصادر الفارسیة

    1. آباد، مرضیه (1380ش).حبسیه سرایی در ادب عربی از آغاز تا عصر حاضر. چاپ اوّل. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
    2. ارجمند نیا، علی اکبر. خانجانی، مهدی. محمودی، مریم (1391ش). امید و امیدواری. چاپ اول.تهران: دفتر مطالعات فرهنگی و برنامه ریزی اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری.
    3. برونو، فرانک (1384ش). فرهنگ توصیفی روانشناسی. ترجمه فرزانه طاهری. مهشید یاسائی. چاپ سوم تهران: ناهید.
    4. پور‌ افکاری، نصرت الله (1373ش). فرهنگ جامع روانشناسی- روانپزشکی و زمینه های وابسته. جلد اول. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.
    5. تالسین، لوئیس (1387ش). نظریه نقد ادبی معاصر. ترجمه مازیار حسین­زاده. فاطمه حسینی. چاپ اول. تهران: نگاه امروز، حکایت قلم نوین.
    6. جمعی از اساتید روان­شناسی (1369ش). دائرة المعارف روانشناسی. ترجمة وإقتباس عنایت الله شکیبا پور. چاپ چهارم. تهران: فروغی.
    7. حریرچی، فیروز. صدقی، حامد. ملایی، علی­اکبر (1390ش). «تصویر فخر در سروده­های ابوفراس حمدانی». مجله­ی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش 18،ط.
    8. الزغول، محمد أحمد (1382ش). «أغراض حبسیه در أدبیات عربی وفارسی با تکیه بر حبسیات ابوفراس حمدانی ومسعود سعد سلمان». نشریه نامه پارسی. سال هشتم. ش 4.
    9. شایان مهر، علیرضا (1377). دائرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی.کتاب اول. چاپ اول. تهران: انتشارات کیهان.
    10. شایگان فر، حمیدرضا. (1384ش). نقد ادبی، چاپ دوم، تهران: دستان.
    11. شریف رازی، ح (1387ش). نقش ملامت در زندگی. چاپ اوّل. قم: برگزیده.