مظاهر السّریالیّة فی أشعار أبی العلاء المعرّی (سقط الزند نموذجاً)

نوع المستند : پژوهشی

المؤلفون

1 أستاذ مشارک، قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة مازندران، مازندران، إیران

2 أستاذ مساعد، قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة مازندران، مازندران، إیران

3 طالبة ماجستیر، قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة مازندران، مازندران، إیران

المستخلص

إنّ الاختلاف فی طریقة التعبیر والألفاظ والتراکیب ونظرة الشعراء والکتاب إلى الحیاة أدّى إلى ظهور العدید من المذاهب الأدبیة منها السریالیة التی تعتبر من أکثر هذه المذاهب الأدبیة تأثیرًا وإثارة للجدل فی الأدب العالمی. السریالیة أو "ما فوق الواقعیة" هی مذهب فنی أدبی ظهر فی أعقاب الحرب العالمیة الأولى والثانیة فی فرنسا. إنّ الأساس فی عمل السریالیین الترکیز على الأفکار بعیدة عن رقابة العقل والمنطق للوصول إلى الواقع الأسمى وهو عندهم واقع اللاوعی أو اللاشعور المکبوت فی النفس البشریة وعالم الأحلام والأخیلة؛ لأنّهم کانوا قد زعموا أن فوق هذا العالم المادّی أو بعده عالم آخر واعتبروه طریقاً إلى الحرّیة والخلاص. ومن ثمّ، یهدف هذا البحث على ضوء المنهج الوصفی - التحلیلی إلى دراسة هذا المذهب الأدبی فی دیوان سقط الزند لأبی العلاء المعرّی الذی کان یعیش منذ زمن بعید قبل ظهوره إلا أننا وجدنا بعض العناصر السریالیة کسیطرة الوهم والخیال على الواقع فی أشعاره. تدلّ نتائج البحث على أنّ أسلوب أبی العلاء الشعری یحتوی على الکثیر من المبادئ السریالیة منها: الاهتمام بالنوم وما یُرى فیه من الرؤى والأحلام، والأمور الغریبة وغیر الواقعیة، وإبداع الصور المفارقیة، ونسبة الخصائص غیر العادیة إلى الأشیاء العادیة والجمع بین الکلمات والأشیاء التی لا علاقة منطقیة بینها، حیث إنّ مثل هذه المبادئ تأتی وفقاً لمشربه الفکری وتدلّ على رؤیته إلى عالم الأحلام الذی اعتبره السریالیون الواقع الأسمى.

الكلمات الرئيسية


  1. آل احمد، مصطفى (1377ش). سوررآلیسم انکاره زیبایی شناسی هنری. طهران: نشانه.
  2. انوشه، حسن (1381ش). فرهنگنامه ادبی فارسی گزیده اصطلاحات وموضوعات ادب فارسی. دانشنامه فارسی، ج 2، ط 2، طهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد إسلامی.
  3. بیگزبی، سی. و. أی. (1375ش). دادا وسورئالیسم. ترجمة: حسن افشار، طهران: نشر مرکز.
  4. پرهام، سیروس (1362ش). رئالیسم وضد رئالیسم در ادبیات. ط 7، طهران: انتشارات آگاه.
  5. ثروت، منصور (1385ش). آشنایی با مکتب‌های ادبی. طهران: سخن.
  6. حموی، یاقوت (1381ش). معجم الأدباء. ترجمة: عبدالمحمّد آیتی، ج 1، طهران: سروش.
  7. ذوالقدر، میمنت (میرصادقی) (1376ش). واژه‌نامه هنر شاعری، فرهنگ اصطلاحات فن شعر وسبک‌ها ومکتب‌های آن. ط 2، طهران: کتاب مهناز.
  8. زرشناس، شهریار (1389ش). پیش درآمدی بر رویکردها ومکتب های ادبی، دفتر دوم: از عصر رئالیسم تا ادبیات پسا مدرن. طهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه إسلامی.
  9. سعید، علی أحمد (1385ش). تصوف وسورئالیسم. ترجمة: حبیب الله عباسی، ط 2، طهران: سخن.
  10. سیدحسینی، رضا (1366ش). مکتب‌های ادبی. ط 9، طهران: نیل.
  11. غازی جرار، أمانی (لا تا). فلسفة الجمال والتذوق الفنی. بیروت: الیازوری.
  12. الفاخوری، حنا (1387ش). تاریخ الأدب العربی. ط 5، طهران: توس.
  13. فروخ، عمر (2006م). تاریخ الأدب العربی الجزء الثالث من مطلع القرن الخامس الهجری إلى الفتح العثمانی. ط 7، بیروت: دار العلم للملایین.
  14. المعری، أبو العلاء (2004م). دیوان سقط الزند. بیروت: دار الفکر العربی.
  15. مقدادی، بهرام (1378ش). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. طهران: فکر روز.
  16. نسل شریف، افسانه (1386ش). خلاقیت نمایشی. ط 10، طهران: راه اندیشه.

17. هنرمندی، حسن (1366ش). ازرمانتیسم تا سورئالیسم بررسی مهمترین شیوه­های ادبی فرانسه از صدسال پیش تاکنون. تهران: امیرکبیر.

  1. اسماعیلی، عصمت؛ علی مددی، منا (1385ش). «سوررئالیسم ومقالات شمس تبریزی»، حافظ، العدد 33، صص50-58.
  2. خلیلی جهان تیغ، مریم؛ تیموری فتحی، فاطمه (1391ش). «تشابهات صوری ادبیات سوررئالیستی در تذکره الاولیای عطار». شعر پژوهشی، العدد 13، صص1-18.
  3. رؤیایی، طلایه (1389ش). «بوطیقای تصاویر واشیاء در گفتمان سوررئالیستی». پژوهش ادبیات معاصر جهان، العدد 58، صص103-122.
  4. زارعی، علی اصغر؛ ومظفری، علی رضا (1392ش). «مکاتب سوررئالیسم واندیشه­های سهروردی»، مجله ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، السنة 5، العدد 9.
  5. صالحی، مهدی (1389ش). «تضاد یا متناقض نما». رشد آموزش زبان وادب فارسی، العدد 94، صص46-48.
  6. عبیدی نیا، محمدامیر، زمان رحیمی، سعیده (1387ش). «از سوررئالیسم فرانسوی تا روزبهان بقلی جلوه‌های فراواقعی در شطحیات صوفیه». نامه پارسی، العدد 46-47، صص33-59.
  7. قاسمی نیا، سعید؛ وحیات بخش، علی (1392ش). «سوررئالیسم در داستان هفت پیکر نظامی». فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، العدد 3، صص64-75.
  8. محمدی، اویس (1391ش). «بررسی سبک سوررئالیسم در دیوان عبدالله البردونی». پژوهشنامه نقد ادب عربی، العدد 6.